MUZIEKOLOGIE
abandonné | vrij, zonder beperking | |
a battuta | in de maat, op de slag | |
abbandonamente | met overgave | |
abbreviatuur | afkortingen, afgekorte schrijfwijze | |
a bene placito | naar voorkeur [tempo] | |
a capella | voor koor zonder instrumentale begeleiding | |
a capriccio | grillig [tempo] | |
accarezzevole | liefkozend, vleiend | |
accelerando | accel. | zich versnellend, sneller worden |
accent | klemtoon | |
acceso | ontbrand, vurig | |
acciaccatura | versiering met een korte, sterk dissonerende voorslagsnoot | |
accidentie | voorteken, alteratieteken | |
accompagnato | accomp. acc. | met een uitgeschreven begeleiding |
adagio | ad | langzaam |
adagissimo | zeer langzaam | |
ad libitum | ad lib. | naar voorkeur, in tempo en voordracht vrij |
a deu | a2 | met zijn tweeën bij dubbele bezetting in het orkest |
aequaal | gelijk, klinkt als genoteerd, achtvoets register op het orgel | |
affabile | lieflijk, vriendelijk | |
affanato | bedroefd, afgemat | |
affettuoso | con affetto | bewogen, vol affect, gevoelig |
affrettando | versnellend | |
affrettato | gehaast | |
afkorting | abbreviatuur | |
agevole | licht, gemakkelijk | |
agile | agilmente | vlug, beweeglijk |
agitato | agitatamente | opgewonden, onrustig, geagiteerd |
al | à la | tot aan |
al fine | tot aan het einde | |
alla | all’ | op de manier van, op zijn manier |
alla breve | ¢ | 4/4 maat in het dubbele tempo, teleenheid 2/2 |
alla marcia | als een mars | |
alla pollacca | op Poolse wijze, op de manier van een Polonaise | |
allargando | allerg. | Langzamer wordend, breder wordend [vaak ook tergelijkertijd luider] |
alla siciliana | op Siciliaanse wijze, als een Siciliano [6/8] | |
alla turca | op Turkse wijze | |
alla zingarese | op zigeunerwijze | |
allegramente | opgewekt, vrolijk | |
allegretto | alltto | monter, wat minder snel dan een allegro |
allegro | all. | opgewekt, levendig, snel |
allentando | langzamer wordend | |
all’ongarese | op Hongaarse wijze | |
all’ottava | een octaaf hoger of lager dan genoteerd | |
all’unisono | unisono | |
al segno | [herhaling] tot aan het teken, segno, da capo | |
alternativement | afwisselend, geeft de herhaling aan van een deel van een dans of stuk na inlassen | |
alternativo | afwisselend, geeft de herhaling aan van een deel van een dans of stuk na inlassen | |
altra volta | nogmaals | |
amabile | liefelijk, beminnelijk | |
amorevole | con amore | liefdevol, met liefde |
ancora | ancora pui | nogmaals, nog meer |
andante | and. | gaand, rustig |
andantino | andino | iets bewegelijker dan andante |
angoscioso | angstig | |
anima | con anima | ziel, met ziel |
animato | met bezieling, levendig | |
animoso | levendig | |
a piacere | naar wens, vrij in tempo en voordracht, synoniem met ad libitum | |
appassionato | hartstochtelijk, gepassioneerd | |
appoggiando | steunend, gebonden | |
appoggiatura | voorslag | |
appuyé | met nadruk | |
ardente | gloeiend, vurig | |
arditamente | ardito | krachtig, fors |
ardore | con ardore | gloed, met gloed |
arioso | zangerig, lyrisch | |
arpège | arpègement | arpeggio |
arpeggio | op de manier van een harp gespeeld gebroken akkoord | |
apreggiando | arpeggiato, arp. | in gebroken akkoorden te spelen [arpeggio] |
assai | zeer | |
assez | genoeg, tamelijk | |
a tempo | in het aanvankelijke tempo, in de maat | |
attacca | zonder pauze verder [aan het einde van een deel], meteen verder gaan | |
attacca subito | meteen verder gaan | |
a vista | a prima vista | op het eerste gezicht zonder voorkennis, van het blad |
bassa ottava | 8va | een octaaf lager spelen dan genoteerd |
basso | b. | bas |
basso continuo | b.c. | voortdurende bas, becijferde bas |
bebung | matig snelle, geringe toonhoogtevariatie | |
ben | bene | goed |
ben legato | goed gebonden | |
bis | tweemaal, herhalen [abbreviatuur] | |
bouché | gestopt [koper], gedekt [orgel] | |
bravura | con bravura | virtuositeit, met elan |
brillante | schitterend, geestrijk | |
brio | con brio | vuur, met vuur |
burlando | schertsend |
C | als halve cirkel, staat voor 4/4 maat | |
cadence | dubbelslag, cadenza | |
cadenza | cad. | cadens, oorspronkelijk geïmproviseerde passage |
cadenzato | in de maat, ritmisch | |
calando | cal. | laten afnemen, minder worden in tempo en geluidssterkte |
calmando | calmato | rustig wordend, rustig |
cantabile | zangerig | |
cappriccioso | capricc. | grillig |
carezzando | carezzevole | liefhebbend, liefkozend |
c.b. | col basso | |
cédez | langzamer worden | |
celere | snel | |
chiaramente | klaar, helder, duidelijk | |
chiuso | gestopt [hoorn] | |
cluster | tros tonen, voor alle meerstemmige instrumenten en voor orkest en koor mogelijk | |
c.o. | col ottava | ottava |
col | met | |
col basso | c.b. | met de bas, met de contrabas samen |
coll’ottava | coll 8va, c.o. | met octaafverdubbeling |
come prima | come sopra | zoals eerder, zoals boven |
come stà | zoals het er staat, zonder versieringen toe te voegen | |
comodo | gemakkelijk, in een prettig tempo | |
con | met | |
con affetto | met liefde, met gevoel | |
con calore | met warmte | |
concitato | opgewonden | |
con delicatezza | met verfijning | |
con fuoco | met vuur | |
con grazia | met bevalligheid | |
con gusto | met smaak, met stijl | |
con moto | met beweging, levendig | |
con slancio | impulsief | |
con spirito | met geestdrift | |
contano | cont. | zij tellen de maten rust, pauzerende orkestleden |
continuo | cont. | basso continuo |
coperto | bedekt, voor het dempen een doek over de pauken leggen | |
coulé | voorslag | |
crescendo | cresc. | toenemend in geluidssterkte, luider wordend |
cuivré | schetterend als koperblazers |
da capo | D.C. | van voren af aan, vanaf de aanvang nogmaals |
da capo al fine | herhaling vanaf het begin tot het einde respectievelijk tot en met fine of een aangegeven plek | |
da capo senze repetizione | van voren af aan, zonder herhalingen | |
dal segno | Dal S., D.S. | vanaf het teken herhalen, segno |
D.C. | da capo | |
debile | zwak | |
deciso | vastberaden [ritmiek] | |
decrescendo | decresc. decr. | afnemend in geluidssterkte, zwakker wordend |
dehors | en dehors | buiten, als uit de verte |
delicatamente | fijn, teder | |
delicatzza | con delicatzza | met tederheid |
demper | pedaal, sordino | |
diluendo | oplossend | |
diminuendo | dimin, dim. | minder wordend in volume, zachter wordend |
distinto | duidelijker, helder | |
dolce | zacht, liefelijk | |
dolcezza | con docezza | met zachtheid, liefelijk |
dolcissimo | zeer zacht, liefelijk | |
dolente | klagend | |
doloroso | con dolore | smartelijk, met smart |
doublé | dubbelslag | |
doucement | zoet, zacht | |
douloureux | smartelijk | |
D.S. | dal segno | |
dubbelkruis | accidentie | |
dubbelslag | voorslag van de hoofdnoot van boven en van onder | |
dubbelcadens | dubbelslag met triller | |
dubbelcadens met mordent | als de dubbelcadens, maar met naslag | |
dubbele triller | gelijktijdige trillers in tertsen of sext intervallen | |
dubbele voorslag | port de voix double | voorslag met twee noten in een verschillende interval |
due | a due | |
due volte | tweemaal | |
duramente | hard | |
durezza | con durezza | met hardheid, met dissonanten |
éclatant | schitterend, luisterrijk | |
effettuoso | doeltreffend | |
élargissant | breder en langzamer wordend | |
empressé | haastig, gehaast | |
en dehors | dehors | |
espressione | con esprissione, c.espr. | met gevoel |
espressivo | espr. | met gevoel, expressief |
estinguendo | uitdovend, heel zacht wordend | |
estinto | uitgedoofd, nauwelijks hoorbaar | |
éteint | estinto | |
étouffé | gesmoord, de toon meteen dempen |
f | forte | |
facile | facilmente | gemakkelijk |
fastoso | vol pracht en praal | |
fermate | teken dat noten of rusten naar believen verlengt | |
fermezza | con fermezza | stevig |
feroce | wild, onstuimig | |
ff | fortissimo | |
ffz | forzatissimo | |
fiacco | mat | |
fiero | fieramente | heftig, wild, trots |
fine | al fine | einde, tot aan het einde |
fin’al segno | [herhaling] tot aan het teken, segno, da capo | |
flatté | flattement | mordent [17e eeuw], schleifer [18e eeuw] |
flebile | klagend | |
forte | f | sterk, luid |
fortissimo | ff | zeer sterk, zeer luid |
fortefortissimo | fff | zo sterk mogelijk |
fortepiano | fp | sterk beklemtoond en daarna meteen zacht |
forza | con forza | met kracht |
forzando, forzato | fz | versterkt, op de voorgrond geplaatst, beklemtoond [forzando] |
funèbre | duister, treurig, bij een begrafenis horend | |
fuoco | con fuoco | met vuur |
furioso | wild, stormachtig | |
fz | forzando |
gaiement | vrolijk | |
garbato | con garbato | met gratie, liefelijk |
generale pauze | G.P. | rust voor alle instrumenten |
gentile | vriendelijk | |
gestopt | voor blaasinstrumenten, met demper | |
giocoso | schertsend, speels | |
gioioso | vrolijk | |
giusto | tempo giusto | juist, het gepaste, juiste tempo |
glissando | gliss. | glijdend, snelle toonsopeenvolging op- of afwaarts |
G.P. | generale pauze | |
gradatamente | langzamerhand | |
gradevole | aangenaam, prettig | |
grandezza | con grandezza | met verhevenheid |
grave | zwaar, langzaam, plechtig | |
grazioso | gracieus, bevallig | |
groppe | groppetto, gruppo, dubbelslag | |
gusto | con gusto | met smaak, met stijl |
harpeggio | arpeggio | |
impetuoso | con impeto | heftig, met onstuimigheid |
incalzando | dringend, versnellend | |
indeciso | onzeker, vrij in tempo | |
innocente | onschuldig | |
inquieto | onrustig | |
istesso tempo | l’istesso tempo | |
klinkend | niet transponerend genoteerd, de notatie stemt overeen met de werkelijke klank | |
korte voorslag | voorslag | |
lacrimoso | wenend, klagend | |
lamentabile | lamentoso | klagend, treurig |
lancio | con lancio | met vaart |
lange voorslag | voorslag | |
largamente | breed | |
largando | allergando | |
larghetto | ietwat breed, iets sneller dan largo | |
largo | breed, langzaam | |
legatissimo | zeer gebonden, legato | |
legato | gebonden, notatie met legato- of bindingsboog bij noten van verschillende toonhoogte | |
leggiadro | licht, gracieus | |
leggierezza | con leggierezza | met lichtheid |
leggiero | leggieramente | licht, los, non legato |
lentement | lento | langzaam |
l.h. | linkerhand | |
libitum | ad libitum | |
licenza | con alcuna | met enige uitvoeringsvrijheid |
lieto | vrolijk | |
lievo | licht | |
liscio | glad | |
l’istesso tempo | hetzelfde tempo, in dezelfde teleenheid ondanks maatwisseling | |
loco | weer op de normale plaats, na octavering | |
lo stesso tempo | l’istesso tempo | |
lusingando | vleiend |
klinkend | niet transponerend genoteerd, de notatie stemt overeen met de werkelijke klank | |
korte voorslag | voorslag | |
lacrimoso | wenend, klagend | |
lamentabile | lamentoso | klagend, treurig |
lancio | con lancio | met vaart |
lange voorslag | voorslag | |
largamente | breed | |
largando | allergando | |
larghetto | ietwat breed, iets sneller dan largo | |
largo | breed, langzaam | |
legatissimo | zeer gebonden, legato | |
legato | gebonden, notatie met legato- of bindingsboog bij noten van verschillende toonhoogte | |
leggiadro | licht, gracieus | |
leggierezza | con leggierezza | met lichtheid |
leggiero | leggieramente | licht, los, non legato |
lentement | lento | langzaam |
l.h. | linkerhand | |
libitum | ad libitum | |
licenza | con alcuna | met enige uitvoeringsvrijheid |
lieto | vrolijk | |
lievo | licht | |
liscio | glad | |
l’istesso tempo | hetzelfde tempo, in dezelfde teleenheid ondanks maatwisseling | |
loco | weer op de normale plaats, na octavering | |
lo stesso tempo | l’istesso tempo | |
lusingando | vleiend |
ma | maar | |
ma non troppo | maar niet te veel | |
maestoso | verheven, majesteus | |
malinconico | melancholisch, zwaarmoedig | |
mancando | manc. | afnemend, zachter en langzamer |
marcato marcando | marc. | gemarkeerd, beaccentueerd, beklemtoond |
martellato | gehamerd, krachtig staccato | |
marziale | krijgshaftig | |
medesimo tempo | hetzelfde tempo | |
meno | minder | |
meno forte | minder sterk | |
meno mosso | minder bewogen, minder levendig | |
meno piano | minder zacht, iets sterker | |
mente | alla mente | uit het hoofd, geïmproviseerd |
messa di voce | laten aanzwellen en afnemen van een toon | |
mesto | treurig | |
mezo | m. | midden, half |
mezzoforte | mf | half sterk, tussen piano en forte |
mezzopiano | mp | half zacht, tussen piano en forte |
mf | mezzoforte | |
misura | alla misura | streng in de maat |
misura | senza misura | vrij in tempo |
misurato | afgemeten, in de maat | |
M.M. | metronoom van Maelzel, tikkende chronometer met een schaal van 40 tot 208 slagen per minuut | |
moderato | mod. | gematigd, matig |
molto | veel, zeer | |
morbido | week, zacht | |
mordent | wissel met de ondersecunde | |
morendo | stervend, zachter en langzamer wordend | |
mormorando | murmelend | |
mosso | levendig | |
moto | con moto | met beweging |
mp | mezzopiano | |
muta | aanwijzing voor blazers en paukenisten de stemming te veranderen | |
mute | muted | demper, met demper |
naslag | versieringsnoten na de hoofdnoot, maar in de tijd daarvan, voorslag, meestal aan het eind van een triller | |
non | niet | |
non legato | articulatiewijze tussen legato en staccato in | |
non tanto | niet zoveel | |
non troppo | niet te veel | |
obligato | obligaat, een genoteerde instrumentale stem, die bij de uitvoering niet weggelaten kan worden | |
ongarese | all’ ongarese | Hongaars |
opus | op. | Opus, werk |
ossia | te kiezen varianten in de notentekst, meestal vereenvoudigingen | |
ottava | 8va, 8… | octaaf |
ottava alta | ottava sopra | een octaaf hoger dan genoteerd |
ottava bassa | 8va., ba, ottava sotto | een octaaf lager dan genoteerd |
overbindingsboog | verbindt twee noten van gelijke toonhoogte tot één toon |
p | piano | |
pacato | rustig | |
parlando | parlante, partato | sprekend, in zang, nagenoeg gesproken |
passionato | pass. | harstochtelijk |
passione | con passione | met hartstocht |
pastoso | week, zoetig | |
patetico | pathétique | pathetisch, hartstochtelijk |
perdendo | perdendosi | zich verliezend, steeds zachter wordend |
pesante | zwaar, gewichtig | |
piacere | a piacere | naar believen |
piacevole | aangenaam, prettig | |
piangendo | wenend, droevig | |
piano | p | zacht |
pianissimo | pp, pmo. | zeer zacht |
pianissimo possibile | ppp | zo zacht mogelijk |
pieno | vol | |
piestoso | medelijdend | |
piu | meer | |
placido | rustig, liefelijk | |
plaqué | akkoord in één keer laten klinken | |
poco | weinig | |
poco a poco | p.a.p. | beetje na beetje, langzamerhand |
poi | daarna | |
polacca | alla polacca | op Poolse wijze |
pomposo | plechtstatig, pompeus | |
portamento | het dragen van de melodie van de ene naar de andere toon | |
portato | gedragen, atriculatiewijzen tussen staccato en legato | |
port de voix | voorslag, portamento | |
port de voix double | dubbele voorslag | |
possibile | mogelijk | |
praller | pralltriller, wissel van de hoofdnoot met de bovensecunde | |
precipitando | precipitato, precipitoso | haastig, ijlend |
pressante | pressant | dringend |
prestissimo | zeer snel | |
presto | snel | |
prima volta | Imavolta | de eerste maal |
principale | princ. | melodievoerende, instrumentale stem, solistisch, respectievelijk concerterend |
quasi | bijna, alsof | |
quieto | rustig | |
raddolcendo | zachter wordend | |
raddoppiare | verdubbelen, octaaf erbij | |
raffrenando | beteugelend | |
ralentir | rallentando | |
rallentando | rallent., rall. | langzamer wordend |
rattenando | rattenuto | terughoudend, langzamer wordend |
ravvivando | herlevend, sneller | |
religioso | religieus | |
replica | herhaling | |
retenant | terughoudend, vertragend | |
rf | rfz. | rinforzando |
rilasciando | ontspannend, langzamer en zachter wordend | |
rinforzando | rinforzato, rinf., rf., rfz. | plotseling sterker wordend, plotseling beklemtoond, zowel een toon als akkoord |
ripieno | rip. | vol, meervoudig bezette tuttistukken |
riposato | uitgerust | |
riprendere | terugnemend, van het oude tempo | |
risoluto | resoluut, vastberaden | |
ristringendo | aantrekkend, sneller wordend | |
ritardando | ritard., rit. | langzamer wordend |
ritenente | terughoudend | |
ritenuto | rit. | plotseling langzamer |
roffel | tr. | snelle toonsherhaling bij slaginstrumenten als pauken, trommels, triangels enzovoort |
rubato | tempo rubato | geroofd, vrijheid in tempo, niet streng in de maat |
rustico | landelijk, boers |
S | segno | |
scemando | zachter wordend | |
scherzando | scherzoso | schertsend |
schiettamente | schietto | zuiver, eenvoudig |
schleifer | voorslag met twee of meer noten, die trapsgewijs, nagenoeg altijd van onderaf, naar de hoofdnoot leiden | |
schneller | voorslag gelijkend op de praller | |
scintillante | fonkelend, glinsterend | |
scioltamente | vluchtig | |
sciolto | opgelost, vrij in voordracht, als articulatieaanduiding zoveel als non legato | |
scivolando | glijdend, glissando | |
secco | droog | |
seconda volta | de tweede maal | |
segno | teken aan het begin of einde van een herhaling | |
segue | seg. | wordt vervolgd, gaat verder, bijvoorbeeld op de andere pagina |
semplice | simpel, eenvoudig | |
sempre | alsmaar | |
sentito | gevoelig, met uitdrukking, expressief | |
senza | zonder | |
senza misura | vrij in tempo | |
senza replica | zonder herhaling | |
senza sordino | zonder demper | |
sereno | helder, rustig | |
serio | serioso | ernstig |
sforzando | sforzato, sf., sfz. | plotseling sterker, beklemtoond, geldt voor een toon of akkoord en moet steeds relatief worden opgevat |
sforzatissimo | sffz | sterk sforzato |
sforzato piano | sfp | sterk beklemtoond en meteen weer zacht |
simile | op dezelfde wijze | |
sin’al fine | sin’al segno | tot aan het teken |
slancio | con slancio | met vaart |
slargando | breder wordend, langzamer | |
slentando | langzamer wordend | |
smanioso | heftig verlangend, hartstochtelijk | |
sminuendo | minder wordend in volume, zachter wordend, diminuendo | |
smorendo | stervend, zachter en langzamer wordend, morendo | |
smorzando | smorz. | uitdovend, uiterst langzaam en zacht wordend, wegstervend |
snello | behendig | |
soave | zoet, zacht, liefelijk | |
sollecitando | sneller wordend, dringend | |
solo | alleen, solistisch | |
sopra | boven | |
sordino | con sordino, con sord. | demper, met demper |
sospirando | zuchtend | |
sostenendo | sostenuto, sost. | terughoudend, in tempo gedragen, iets langzamer |
sotto | onder | |
soupirant | zuchtend | |
sourd | gedempt | |
spianato | vlak, effen | |
spirito | con spirito | met geest |
spiritoso | met geest | |
staccatissimo | zeer sterk staccato | |
staccato | stacc. | gestoten tonen, duidelijk van elkaar gescheiden |
stendendo | ontspannend, langzamer wordend | |
stentando | stentato | moeizaam, slepend, langzamer wordend |
steso | langzaam | |
stesso | dezelfde, hetzelfde | |
stinguendo | oplossend, steeds zachter | |
strascicando | slepend | |
strepitoso | luidruchtig, met veel lawaai | |
stretto | eng, gedrongen | |
stringendo | sterker en sneller wordend | |
striscando | kruipend, chromatisch glijdend, glissando | |
suave | zoet | |
subito | plotseling, meteen | |
suffocato | gesmoord, gedempt | |
suivez | speelvoorschrift voor de begeleiding, die solostem in tempo en dynamiek volgt | |
sussurando | fluisterend | |
svegliando | svegliato | opgewekt, monter |
svelto | vlug, behendig |
tacet | tac. | zwijgt, dat wil zeggen een stem in het orkest pauzeert tijdelijk |
tanto | zo zeer, zo veel | |
tardamente | tardo | langzaam |
tardando | langzamer wordend | |
tempestoso | stormachtig | |
tempo | tijd, tijdmaat, a tempo | |
tempo giusto | in het juiste tempo | |
tempo rubato | vrijheid in tempo | |
tenendo | uithoudend | |
teneramente | zacht | |
tenuto | ten. | ingehouden, toon lang aanhoudend |
tosto | snel, vlug | |
tr. | triller | |
tranquillo | rustig | |
trascinando | slepend | |
trattenuto | opgehouden, terughouden | |
tre | drie | |
tremolando | trem. | tremolo, snelle afwisseling van twee tonen, die een terts of verder uit elkaar liggen |
triller | tremblement | snelle afwisseling van een hoofdnoot met de kleine of grote bovensecunde |
troppo | te veel, te zeer | |
turco | alla turca | Turks |
turn | dubbelslag | |
tutti | alle, in concertante orkestmuziek tegengestelde van de solo-episodes |
ungherese | all’ ungherese | Hongaars |
unisono | unis., all’unisono | eenklank, samen spel van verschillende stemmen of instrumenten in eenklank of octaaf |
un poco | een weinig, een beetje | |
un sopra | zoals boven | |
vacillando | wankelend, onzeker | |
velato | gesluierd, gedempt | |
veloce | snel, gezwind | |
versieringen | het mooier maken van een melodie | |
vibrato | beven, een kleine en snelle verandering van de toonhoogte | |
vigore | con vigore | met kracht |
vigoroso | krachtig | |
vivace | levendig | |
vivacissimo | uiterst levendig | |
vivo | levendig | |
voile | gesluierd, gedempt | |
volante | vluchtig, vliegend | |
volta | due volta, prima volta | |
volti subito | v.s. | sla snel om |
volubile | onbestendig, veranderlijk | |
voorslag | versieringsnoot, die aan een hoofdnoot voorafgaat, meestal de dissonerende boven- of ondersecunde | |
v.s. | sla snel om | |
zingarese | alla zingarese | op zigeunermanier |